Types of Sentences in Hindi
Hindi

Types of Sentences in Hindi | वाक्यों के प्रकार हिंदी में – Best Grammer #1

Types of Sentences in Hindi | हिंदी में वाक्यों के प्रकार और उनके उदाहरण – सम्पूर्ण जानकारी

(Types of Sentences in Hindi with Examples – Complete Guide and Practice questions)

हिंदी भाषा में वाक्यों को उनके अर्थ और रचना के आधार पर विभाजित किया जाता है। वाक्यों का सही ज्ञान भाषा को समझने और प्रयोग करने में मदद करता है। आइए, हम विस्तार से इनके प्रकारों को समझते हैं।


1. अर्थ के आधार पर वाक्य के प्रकार (Types of Sentences in Hindi Based on Meaning)

हिंदी में अर्थ के आधार पर वाक्य के सात प्रकार होते हैं | : Types of Sentences in Hindi Based on their Meaning.

(1) विधानवाचक वाक्य (Declarative Sentence)

जो वाक्य किसी तथ्य, सूचना या विचार को सीधे तौर पर बताता है, उसे विधानवाचक वाक्य कहते हैं।

उदाहरण:

  1. सूरज पूर्व में उगता है।
  2. गाय दूध देती है।
  3. मैं पढ़ रहा हूँ।
  4. वर्षा हो रही है।

(2) निषेधवाचक वाक्य (Negative Sentence)

जो वाक्य किसी क्रिया के न होने या नकारात्मक अर्थ को व्यक्त करता है, उसे निषेधवाचक वाक्य कहते हैं।

उदाहरण:

  1. मैंने आज खाना नहीं खाया।
  2. वह कल स्कूल नहीं गया।
  3. यहाँ कोई नहीं आया।
  4. उसने मुझे पैसे नहीं दिए।

(3) प्रश्नवाचक वाक्य (Interrogative Sentence)

जो वाक्य किसी प्रश्न को पूछने के लिए प्रयोग किया जाता है, उसे प्रश्नवाचक वाक्य कहते हैं।

उदाहरण:

  1. तुम कहाँ जा रहे हो?
  2. क्या तुमने खाना खा लिया?
  3. यह किताब किसकी है?
  4. कल कौन आएगा?

(4) आज्ञावाचक वाक्य (Imperative Sentence)

जो वाक्य आदेश, अनुरोध, सलाह या निवेदन को व्यक्त करता है, उसे आज्ञावाचक वाक्य कहते हैं।

उदाहरण:

  1. दरवाज़ा बंद करो।
  2. कृपया शांत बैठिए।
  3. जल्दी करो, हमें जाना है।
  4. मेरी बात सुनो।

(5) इच्छावाचक वाक्य (Optative Sentence)

जो वाक्य इच्छा, आशीर्वाद या कामना को व्यक्त करता है, उसे इच्छावाचक वाक्य कहते हैं।

उदाहरण:

  1. ईश्वर तुम्हें लंबी उम्र दे।
  2. काश मैं खिलाड़ी होता!
  3. तुम्हारा दिन शुभ हो।
  4. हम जीत जाएँ!

(6) संदेहवाचक वाक्य (Dubitative Sentence)

जो वाक्य संदेह, अनिश्चितता या संभावना को व्यक्त करता है, उसे संदेहवाचक वाक्य कहते हैं।

उदाहरण:

  1. शायद आज बारिश होगी।
  2. हो सकता है वह आ जाए।
  3. संभवतः वह सही है।
  4. लगता है वह बीमार है।

(7) विस्मयादिवाचक वाक्य (Exclamatory Sentence)

जो वाक्य आश्चर्य, खुशी, दुःख या किसी तीव्र भावना को व्यक्त करता है, उसे विस्मयादिवाचक वाक्य कहते हैं।

उदाहरण:

  1. अरे! तुम यहाँ कब आए?
  2. वाह! कितना सुंदर फूल है।
  3. हाय! मेरा फोन टूट गया।
  4. ओह! यह बहुत दर्दनाक है।

2. रचना के आधार पर वाक्य के प्रकार (Types of Sentences Based on Structure)

हिंदी में रचना के आधार पर वाक्य के तीन प्रकार होते हैं | : Types of Sentences in Hindi Based on their structure.

(1) सरल वाक्य (Simple Sentence)

जिस वाक्य में एक उद्देश्य (Subject) और एक विधेय (Predicate) होता है, उसे सरल वाक्य कहते हैं।

उदाहरण:

  1. राम पढ़ता है।
  2. सीता गाना गाती है।
  3. बच्चे खेल रहे हैं।
  4. पक्षी उड़ रहा है।

(2) संयुक्त वाक्य (Compound Sentence)

जिस वाक्य में दो या दो से अधिक स्वतंत्र उपवाक्य जुड़े होते हैं, उसे संयुक्त वाक्य कहते हैं।

उदाहरण:

  1. राम ने खाना खाया और सो गया।
  2. मैं पढ़ूँगा या खेलूँगा।
  3. वर्षा हुई इसलिए मैं घर रुका।
  4. तुम पढ़ो नहीं तो फेल हो जाओगे।

(3) मिश्र वाक्य (Complex Sentence)

जिस वाक्य में एक मुख्य उपवाक्य और एक या अधिक आश्रित उपवाक्य होते हैं, उसे मिश्र वाक्य कहते हैं।

उदाहरण:

  1. जब मैं घर पहुँचा, तब बारिश शुरू हुई।
  2. अगर तुम मेहनत करोगे, तो सफल हो जाओगे।
  3. जो लोग ईमानदार होते हैं, उन्हें सब पसंद करते हैं।
  4. मैं जानता हूँ कि तुम सच बोल रहे हो।

So these are the Types of Sentences in Hindi, lets check some practice question.

अभ्यास प्रश्न (Practice Questions): Types of Sentences in Hindi

1. नीचे दिए गए वाक्यों के प्रकार पहचानिए:
a) अर्थ के आधार पर

  1. क्या तुम कल आओगे?
  2. ईश्वर तुम्हारा भला करे!
  3. मैंने उसे नहीं देखा।
  4. वाह! कितना अच्छा गाना है।
  5. हो सकता है कल परीक्षा हो।
  6. पक्षी आकाश में उड़ते हैं।
  7. चुपचाप बैठो।
  8. सूरज डूब गया है।

b) रचना के आधार पर

  1. वह बाजार गया और सामान खरीदा।
  2. अगर तुम समय पर आओगे, तो ट्रेन मिल जाएगी।

उत्तर (Answers):
a)

  1. प्रश्नवाचक
  2. इच्छावाचक
  3. निषेधवाचक
  4. विस्मयादिवाचक
  5. संदेहवाचक
  6. विधानवाचक
  7. आज्ञावाचक
  8. विधानवाचक

b)

  1. संयुक्त
  2. मिश्र

अतिरिक्त अभ्यास वाक्य (Additional Practice Sentences with Answers)Types of Sentences in Hindi

नीचे दिए गए वाक्यों के प्रकार पहचानिए:

प्रश्न (Questions):

a) अर्थ के आधार पर

  1. मैं कल दिल्ली जाऊँगा।
  2. क्या तुमने किताब पढ़ी?
  3. शायद वह आज नहीं आएगा।
  4. धीरे बोलो!
  5. ओह! यह बहुत ठंडा है।
  6. काश मैं अमीर होता!
  7. मैंने उसे नहीं बुलाया।
  8. क्या आप मेरी मदद करेंगे?
  9. वाह! कितना सुंदर नज़ारा है।
  10. हो सकता है, वह कल आए।
  11. चुप रहो और सुनो।
  12. मेरा भाई डॉक्टर है।
  13. मैं नहीं जानता कि वह कहाँ है।
  14. ईश्वर तुम्हें सफलता दे।
  15. तुम्हे अपना काम खुद करना होगा |

b) रचना के आधार पर

  1. अगर तुम पढ़ोगे, तो पास हो जाओगे।
  2. वह गाड़ी चलाता है और मैं बाइक चलाता हूँ।
  3. बच्चे खेल रहे हैं।
  4. जब मैं वहाँ पहुँचा, तो वह जा चुका था।
  5. वह न तो पढ़ता है और न ही खेलता है।
  6. अगर बारिश होगी, तो मैं नहीं आऊँगा।

उत्तर (Answers):

a) अर्थ के आधार पर

क्रमांकवाक्यवाक्य का प्रकार
1मैं कल दिल्ली जाऊँगा।विधानवाचक
2क्या तुमने किताब पढ़ी?प्रश्नवाचक
3शायद वह आज नहीं आएगा।संदेहवाचक
4धीरे बोलो!आज्ञावाचक
5ओह! यह बहुत ठंडा है।विस्मयादिवाचक
6काश मैं अमीर होता!इच्छावाचक
7मैंने उसे नहीं बुलाया।निषेधवाचक
8क्या आप मेरी मदद करेंगे?प्रश्नवाचक
9वाह! कितना सुंदर नज़ारा है।विस्मयादिवाचक
10हो सकता है, वह कल आए।संदेहवाचक
11चुप रहो और सुनो।आज्ञावाचक
12मेरा भाई डॉक्टर है।विधानवाचक
13मैं नहीं जानता कि वह कहाँ है।मिश्र वाक्य
14ईश्वर तुम्हें सफलता दे।इच्छावाचक
15तुम्हे अपना काम खुद करना होगा |आज्ञावाचक

b) रचना के आधार पर

1.अगर तुम पढ़ोगे, तो पास हो जाओगे।मिश्र वाक्य
2.वह गाड़ी चलाता है और मैं बाइक चलाता हूँ।संयुक्त वाक्य
3.बच्चे खेल रहे हैं।सरल वाक्य
4.जब मैं वहाँ पहुँचा, तो वह जा चुका था।मिश्र वाक्य
5.वह न तो पढ़ता है और न ही खेलता है।संयुक्त वाक्य
6.अगर बारिश होगी, तो मैं नहीं आऊँगा।मिश्र वाक्य

Types of Sentence in Marathi Examples – Check your answers

उत्तरे येथे पडताळून पहा.

१) ती दुकानात गेली. – केवळ वाक्य

२) मला फिरायला जायचे होते, पण पाऊस सुरू झाला. – संयुक्त वाक्य

३) तो थकला असला तरी त्याने गृहपाठ पूर्ण केला. – मिश्र वाक्य

४) आम्ही घर स्वच्छ केले, आणि मग आम्ही एक चित्रपट पाहिला. – संयुक्त वाक्य

५) कुत्रा जोरात भुंकला. – केवळ वाक्य

६) त्याने परीक्षेसाठी अभ्यास केला आणि तो उडत्या रंगात उत्तीर्ण झाला. – संयुक्त वाक्य

७) तिची तब्येत बरी नसल्यामुळे ती कामावरून घरीच राहिली. – मिश्र वाक्य

८) बेल वाजताच विद्यार्थी निघून गेले आणि वर्ग रिकामा झाला. – संयुक्त वाक्य

९) चित्रपट संपल्यावर आम्ही जेवायला गेलो आणि मग घरी निघालो. – संयुक्त वाक्य

१०) म्युझियममधील नवीन प्रदर्शन पाहण्यासाठी ते उत्साहित झाले. – केवळ वाक्य

११) तिने रात्रीचे जेवण बनवले आणि त्याने टेबल सेट केले. – संयुक्त वाक्य

१२) तू मला फोन केलास तर मी येईन. – मिश्र वाक्य

१३) वादळ सुरू झाल्यावर आम्ही सर्व खिडक्या बंद केल्या आणि दिवे लखलखले. – संयुक्त वाक्य

१४) मुले बागेत खेळत होती. – केवळ वाक्य

१५) मी पुस्तकांच्या दुकानात गेलो, पण त्यांच्याकडे मला पाहिजे असलेले पुस्तक नव्हते. – मिश्र वाक्य

१६) थंडी असली तरी त्यांनी गिर्यारोहण करायचं ठरवलं. – मिश्र वाक्य

१७) ती स्वयंपाक करत असतानाच फोन वाजला आणि तिने पटकन उत्तर दिले. – संयुक्त वाक्य

१८) तो उद्यानात गेला आणि एका बाकावर बसला. – केवळ वाक्य

१९) आम्ही रात्रीचे जेवण संपवल्यानंतर, आम्ही खेळ खेळलो, आणि प्रत्येकाने मस्त वेळ घालवला. – मिश्र वाक्य

२०) मी जेव्हाही शहराला भेट देतो तेव्हा मी संग्रहालयाजवळ थांबण्याची खात्री करतो. – मिश्र वाक्य

.

मराठी इयत्ता ४थी – सर्व धड्यांचे प्रश्न-उत्तर – All Lesson Question Answers

Essay Topics List in Marathi, Hindi, and English:

Question Answer for All Standard

हिंदी निबंध

English Essay

Accordion title 5

Other Essays:

➥ Essay on My School in English
➦ मेरा विद्यालय पर निबंध
➥ Essay on my favorite festival in Marathi – Ganapati
➦ Essay on tree in Marathi
➥ माझी शाळा निबंध मराठी
➦ My Favourite Animal Essay In Marathi (Dog)
➥ जर मी ढग असतो तर :

इतर लिंक्स :
➥ मराठी रंग :
➦ विशेषण व विशेषणाचे प्रकार
➥ सर्वनामाचे प्रकार
➦ Modal Auxiliary
➥ Types of Figure of speech

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *